علامه فقید محمد باقر محمودی آیت عشق و ایثار

زندگینامه و بیوگرافی:

علامه محقق محمد باقر محمودی در سال 1302 هجری شمسی در علامرودشت ازتوابع شهرستان لامرد دیده به جهان گشود. هنوز بیش ازهفت بهار را پشت سر نگذاشته بود که از فیض وجود مادر محروم شد. کودکی وی با گرفتاریها و مصائب زیادی همراه بود. آن سالها خشکی و قحطسالی از یک طرف و بیماریهای واگیر مانند وبا و دسترسی نداشتن به پزشک و دارو مردم را گروه گروه به کام مرگ می برد. ایشان نیز از این بلا در امان نمانده و به بستر بیماری می افتد. خود ایشان در این باره می گوید: « یادم می آید که من در بستر بیماری رو به قبله خوابیده بودم و عده ای که دور بستر من بودند تصور می کردند که لحظه آخر عمر من است، ناگهان نفسم قطع شد، احساس کردم درون قبر هستم و هر لحظه منتظر دو فرشته الهی برای بازجویی بودم. در همان حالت متوجه شدم صدای یکی از بزرگان فامیل بلند شد که به اطرافیان می گفت او هم رفت، عده ای رفتند و مشغول کندن قبر شدند، ناگهان عطسه ای کردم، آنها متوجه شدند که هنوز زنده هستم و با پنبه کمی آب در دهانم ریختند و به تدریج احساس زنده بودن کردم. به هر حال خواست خدا این بود که زنده بمانم. پس از چند روز که از بستربرخواستم، قسمتهای زیادی از پشتم بر اثر چند روز خوابیدن زخم شده بود که چندین ماه بهبودی آن به طول انجامید.»

این حدیث شناس و متکلم بومی تا 19 سالگی در زادگاهش علامرودشت بود و به دلیل عشق شدید به علوم دینی در محضر یکی از بزرگان محل به کسب دانش پرداخت و بخشی از ادبیات را نزد او آموخت. این جوان تصمیم می گیرد که زندگیش را متحول کند و   شهر نجف را برای تحصیل علوم دینی انتخاب می کند و در این راه چه سختی های طاقت فرسایی را به جان می خرد. خود او در این خصوص می گوید: « پیاده وتنها از روستای علامرودشت با پنج تومان پول قرضی به نجف اشرف رفتم و این زمانی بود که مردم با اسب، شتر و الاغ رفت و آمد می کردند. من از روستای خودمان تا بوشهر پیاده رفتم، شاید پنج روز در راه بودم در آنجا نیز دو سه روز معطل شدم تا کشتی بادبانی رسید، سوار شده و به راه افتادم. پس از نصف روز به جزیره خارک رسیدیم. کشتی عیبی پیدا کرد و ناخدا گفت امشب در جزیره می خوابیم. شب در آنجا ماندیم و فردا صبح دوباره حرکت کردیم و نزدیک ظهر به آبادان رسیدیم. از آنجا به نجف رفتم. وقتی وارد نجف شدم، خویشاوندی داشتیم که همانجا فوت شد و در صحن حضرت علی (ع) دفن گردید، خانه ایشان را پیدا کردم و وارد شدم» تاریخ ورود ایشان به نجف اشرف اوایل ماه ربیعع الاول سال 1364 هجری قمری سال 1323 هجری شمسی است. وی سه سال پی در پی به کسب فیض از محضر علماء پرداخت و ادبیات، منطق و برخی دیگر از دروس مقدماتی را فرا گرفت. در حالیکه در سختی و تنگدستی به سر می برد. در حوزه مقدس نجف و کربلا از محضر اساتید بزرگی همچون شیخ یوسف خراسانی، میرزای اصطهباناتی، شیخ حسین حلّی، سید عبدالاعلی سبزواری، سید محمود شاهرودی، میرزا حسن یزدی، میرزا باقر نجانی، میرزا  مهدی شیرازی، سید محسن حکیم و دیگر اعاظم حوزه بهره مند گردید. از اولین کسانی که حق استادی بر وی دارد میتوان به مرحوم میرزا عبدالله پدرش اشاره نمود که خواندن برخی سوره های کوچک قرآن و دعاها را به او یاد داد. علّامه اساتید خود را بیش از 40 نفر عنوان می کند که چه به صورت مستقیم و دائمی و چه بصورت پاره وقت از محضر آنان کسب فیض نموده است که آیه الله مدنی شهید محراب و شیخ حسین تهرانی از آن جمله اند.

از این استاد حوزه 5 فرزند پسر به نامهای حجت الاسلام شیخ جعفر محمودی(نویسنده متوفای سال 1367)، حجه السلام شیخ محمد کاظم محمودی(نویسنده چندین عنوان کتاب)، حجه الاسلام شیخ ضیاء محمودی(نویسنده و محقق)، مهندس یحیی محمودی (فارغ التحصیل رشته الکترونیک) و صادق محمودی و 5 دختر به یادگار مانده اند.

در 21 اسفندماه سال 1383 کنگره نکوداشت علامه محمد باقر محمودی از طرف خانه پژوهش با حضور علماء و اندیشمندان و فرهیختگان در قم برگزار گردید. سرانجام علامه محمودی در روز 17 ربیع الاول 1427 ه.ق مصادف با 27 فروردین ماه 1385 هجری شمسی در سالروز ولادت باسعادت پیامبر اکرم (ص) و امام جعفر صادق (ع) در وقت نماز ظهر دارفانی را وداع گفتند و پس از اقامه نماز توسط آیه الله العظمی صافی گلپایگانی در جوار حضرت معصومه حجره 23 مقبره آیه الله مفتح به خاک سپرده شدند.

ویژگیهای اخلاقی:

یکی از نکات برجسته در زندگی دانشمند فرزانه علامه محمودی زهد و وارستگی و تواضع ایشان بود. خانه ایشان با بنای قدیمی و بدون هیچگونه تزیین و تجملات است. به اندک لباس و شهریه و استفاده کم  از سهم مبارک امام (ع) قناعت می کردند.

نسبت به اخبار مربوط به امور مسلمین بسیار حساس بودند. رویدادهای مربوط به جهان اسلام را پیگیری                  می کردند و در هر شرایطی سعی می کردند به خبرهای رادیو و تلویزیون گوش فرا دهند. در امور فرهنگی نیز فردی دقیق و تیزبین بودند و در هیچ مسئله ای بدون مطالعه و اطلاع کافی اظهار نظر نمی کردند. یکی دیگر از ویژگیهای ایشان میهمان نوازی در عین تنگدستی بود. همین خصلت روحی سبب شده بود که در دوران اقامت در کربلای معلی پذیرای میهمانان فراوانی باشند که از گوشه و کنار برای زیارت حضرت سید الشهداء به این شهر می آمدند. و بدین جهت در ایام زیارتی همیشه منزل ایشان پر از میهمان بود. پرداختن به ورزش و پرهیز از پرخوری دو ویژگی اساسی در حفظ سلامتی وی بود. او هیچگاه به دنبال غذاهای چرب و شیرین نبوده و غذای او به قدر نیاز بدن بوده و از پرخوری پرهیز میکرد. همچنین او مقید به پیاده روی بود از این رو فاصله بین منزل تا مجمع احیای فرهنگ اسلامی قم را که حدود دو کیلومتر است را پیاده طی می کرد.

علامه از نظر مراجع عظام تقلید:

آیه الله العظمی صافی گلپایگانی می فرماید: از جمله مردان مخلص در زمان ما محقق عالیقدر آیه الله محمودی  که اکثر مولفات خود را که به حدود پنجاه تالیف گرانبها می رسد به این هدف مقدس اختصاص داده است.  با الهام گرفتن از مکتب اساتید بزرگش علامه عالیقدر امینی و علامه حاج آقا بزرگ تهرانی به جمع آوری کلمات مولی الموحدین علی (ع) می کوشد و اثر نفیس نهج السعاده را در 14 جلد بوجود می آورد. و آیه الله العظمی ناصر مکارم شیرازی می فرماید: عشق به امیر المومنین که همراه با تفکر و آشنایی به کار است، آن سخت کوشی همراه با اخلاص بالا، چنان جاذبه ای در وجود ایشان (علامه محمودی) ایجاد کرده که منشاء تلاش خستگی ناپذیر در ایشان گردیده است.

قطعاً سخن گفتن در خصوص مرد بزرگی چون ایشان که  برخی از اندیشمندان او را از نوادر این دوران به حساب می آورندکاری است بسیار سخت و به همین مقدار در این بخش قناعت نموده و ان شاء الله در قسمت دوم با شخصیت علمی و آثار و تالیفات وی آشنا خواهیم شد. که هدف اصلی از نگارش این سطور نیز این بُعد از آشنایی با این بزرگ مرد علمی این دیار است. خداوند روح بزرگ او را با انبیاء و اولیاء و صلحا محشور گرداند و ما را قدرشناس این معلمان که حق بزرگی به گردنمان دارند، بگرداند.

زندگی علمی: زندگی احیاگر میراث مکتوب اهل بیت (ع)، مدافع سخت کوش میراث علوی و حریم ولایت ، سرشار است از مجاهدتهای علمی بی نظیر که بزرگان علمی ، فرهنگی بر این مهم صحّه گذاشته اند. تالیف، تحقیق و تصحیح 56 جلد کتاب با 33 عنوان خود بزرگترین گواه بر خستگی ناپذیری این مرد الهی است. علامه محمودی در طول زندگی علمی خود، دو هدف اساسی را تحقق داد: اول گردآوری کلمات حضرت علی (ع) در یک کتاب جامع و بزرگ با رعایت اصول علمی و فنّی از طریق بررسی و مطالعه هزاران کتاب خطّی و چاپی. ایشان از جوانی علاقه و توجه خاصی به نهج البلاغه داشت و پس از آگاهی از برخی کمبودها در نهج البلاغه که گاهی موجب بعضی ایرادها و شبهات می شد مانند نیاوردن مجموعه کلمات حضرت و اکتفا به برخی از آنها و یا تقطیع و حذف صدر و ذیل بعضی دیگر که باعث از بین رفتن قرائن فهم مناسب کلمات حضرت می شود و با ذکر نکردن منابعی که کلمات حضرت از آن گرفته شده است، توانست با تلاش و همّت و تحمل زحمات و رنجها پس از هزار سال از تالیف نهج البلاغه دست به تالیف کتابی مستند از کلمات حضرت امیرالمومنین (ع) به نام نهج السعاده بزند که مطالب آن بسیار بیشتر و کامل تر از نهج البلاغه است. این کتاب دارای 14 جلد است.

دوم: نشر و تحقیق و احیای کتاب هایی که علمای متقدّم مذاهب اسلامی در تاریخ و فضائل و عظمت و زندگانی و کلمات حضرت امیر بیان علی (ع) از کتب و روایات قابل قبول علمای سایر مذاهب که در این زمینه مطالبی دارند، استفاده کرد تا مورد پذیرش همگان واقع شود و منحصر به جهت و مذهبی خاص نباشد.

علامه محمودی برای اولین بار به واسطه کتابهایی که تحقیق و احیا نمودند بیش از شش هزار متن حدیثی یا روایت حدیثی را چاپ کرده و به متون مورد تمسّک شیعه و پیروان اهل بیت (ع) اضافه نموده اند،  بطوری که در طول تاریخ اسلام، شاید کمتر کسی باشد که این حجم از کار و مقدار مطالب مرتبط به حضرت امیر المومنین (ع) را به جامعه عرضه کرده بود. ایشان زندگی و اوقات خود را وقف کتابهای اخبار و احادیث و تاریخ اهل بیت علیهم السلام نمودند.

آثار و تالیفات: آثار چاپ شده علامه محمد باقر محمودی به دو دسته تالیفی و تصحیفی – تحقیقی تقسیم می شوند:

الف: آثار تالیفی و گردآوری: شامل 6 عنوان کتاب در 21 جلد می باشد که به معرفی آنان می پردازیم.

1. نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه: این کتاب که در 14 جلد تالیف شده در سال 1377 در شمار کتابهای برگزیده سال معرفی شد، همچنین در سال 1379 در دومین دوره کتاب سال ولایت نیز بعنوان کتاب ممتاز شناخته شد. استاد شهید مرتضی مطهری در مقدمه کتاب « سیری در نهج البلاغه» در خصوص این کتاب می نویسد: خوشبختانه در عهدها و عصرهای متاخرتر، افراد دیگری در پی گردآوری اسناد و مدارک نهج البلاغه برآمدند و شاید از همه مشروح تر و جامع تر کتابی است به نام نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه که در حال حاضر به وسیله یکی از فضلای ارزشمند به نام محمد باقر محمودی در حال تکوین است، در این کتاب ذی قیمت مجموعه سخنان حضرت علی (ع) اعم از خطب، اوامر، کتب و رسائل، وصایا، ادعیه و کلمات قصار جمع آوری شده است. این کتاب شامل نهج البلاغه فعلی و قسمت هایی علاوه بر آن است که سید رضی آنها را انتخاب نکرده و یاد در اختیارش نبوده است و ظاهراً جز قسمتی از کلمات قصار، مدارک و ماخذ هم به دست آمده است.
2. عبرات المصطفین فی ماتم الحسین (ع): این کتاب در دو جلد به چاپ رسیده و موضوع آن عزاداری سید الشهداء و سیر تاریخی واقعه کربلاست. تمام مطالب کتاب بصورت مستند و از منابع معتبر و قدیمی نقل شده است.
3. زفرات الثقلین فی ماتم الحسین (ع): این کتاب نیز در دو جلد به چاپ رسیده و ادامه کتاب قبلی است که به منظور نشان دادن سیر تاریخی واقعه کربلا در ادبیات منظوم عرب نگاشته شده و در واقع پاسخ به شبهاتی است که درباره عزاداری سید الشهداء (ع) مطرح است.
4. سیر الی الله تعالی: رساله ای به قلم علامه که حاوی گزارش سفر ایشان از زادگاهش علامرودشت به نجف و کربلا می باشد.
5. کشف الرمس عن حدیث رد شمس: در این کتاب کم حجم ولی پرمحتوا، حدیث « رد الشمس» از طریق منابع و اسناد فراوان از طرق منابع اهل سنت به اثبات رسانده است.
6. منیه الطالب فی مستدرک دیوان سید الاباطح ابی طالب(ع): علامه ضمن تحقیق دیوان شیخ الاباطح ابی طالب به شعرهایی دست یافت که گردآورنده دیوان به آنها دسترسی نداشته، یا به جهتی دیگر در کتاب خود نیاورده، از این رو ایشان با تدوین و تنظیم آنها دررساله ای فراهم آورده و به دیوان شیخ الاباطح ضمیمه کرده است.
7. ب: آثار تصحیحی، تحقیقی: در نوع دوم آثار ایشان، 27 عنوان کتاب در 35 جلد می باشد که به جهت تعداد زیاد آثار فقط به ذکر نام این کتب بسنده می کنیم.
8. اسمی المناقب فی تهذیب اسنی المطالب فی مناقب امام امیر المومنین علی بن ابی طالب(ع) تالیف محمد ابن محمد جزری شافعی 2. انساب الاشراف(ترجمه امیرالمومنین «ع») تالیف احمد ابن یحیی بلاذری(قرن سوم). انساب الاشراف(ترجمه الحسن و الحسین(ع) تالیف بلاذری. 4. بحار الانوار (جلد 32 و 34). 5. ترجمه الامام علی ابن ابیطالب (ع) من تاریخ مدینه دمشق تالیف ابن عساکر(3 جلد).6. ترجمه الامام الحسن (ع) من تاریخ مدینه دمشق تالیف ابن عساکر.7. ترجمه الامام الحسین (ع) من تاریخ مدینه دمشق تالیف ابن عساکر.8. ترجمه الامام زین العابدین و الامام الباقر (ع) من تاریخ مدینه دمشق تالیف ابن عساکر9. تفسیر آیه الموده، تالیف احمد ابن محمد الخفاجی.10. جواهر المطالب فی مناقب الامام علی ابن ابیطالب (ع)، تالیف محمد ابن احمد الباعونی(دو جلد).11. خصائص امیر المومنین علی (ع) تالیف عبدالرحمن ابن شعیب النسایی. 12. خصائص الوحی المبین، تالیف یحیی ابن حسن الحلی معروف به ابن بطریق. 13. دیوان شیخ الاباطح ابی طالب، به روایت ابوهفان مهزمی.14. الرد علی المتعصب العنید، تالیف ابن الجوزی.15. مناقب الامام امیر المومنین علی ابن ابیطالب (ع) من الریاض النضره، تالیف محب الدین طبری.16. الروض النزیه فی الحادیث التی رواها ابوطالب عن ابن اخیه، تالیف ابن طولون دمشقی.17. زین الفتی فی شرح سوره هل اتی(2جلد)، تالیف احمد ابن محمدعاصمی.18. شواهد التنزیل(3جلد)، تالیف حاکم حسکانی.19. فوائد السمطین فی فضائل المرتضی و البتول و السبطین، تالیف حموئی(2جلد).20. فضائل شهر رجب، تالیف حاکم حسکانی.21. کتاب الاربعین عن الاربعین فی فضائل امیر المومنین علی (ع) تالیف عبدالرحمن ابن احمد خزاعی.22. محسان الازهار فی مناقب امام الابرار، تالیف احمد ابن محلی. 23. المعیار والموازنه، تالیف محمد ابن عبدالله اسکافی .24. مقتل الامام امیرالمومنین (ع)، تالیف ابی الدنیا. 25. مناقب الامام امیر المومنین علی ابن ابیطالب0ع) تالیف محمد بن سلیمان کوفی در 2 جلد.26. النور المشتعل فیما نزل من القرآن فی علی (ع) تالیف ابونعیم اصفهانی. 27. نزهه الابصار و محاسن الآثار، تالیف علی ابن مهدی مامطیری طبری.